Vrouwen spelen zonder twijfel een onmisbare rol in de maatschappij, economie, cultuur, politiek, de tuin en natuurlijk in het Park. Toch zijn vrouwen in de geschreven geschiedenis minder aanwezig dan mannen. In dit artikel lees je meer over de indrukwekkende invloed van vrouwen op het landschap, toen en nu.

Vandaag de dag is de aanwezigheid van vrouwen in het Park gelukkig zichtbaarder dan ooit. Van vrouwelijke hoveniers die zich staande houden in een door mannen gedomineerde groensector tot krachtige vrouwenstemmen in de poëzieavonden en bundels. Zowel in het mensen- als plantenrijk was er natuurlijk altijd al sprake van grensverleggende genders en uit vrouwelijke Parkbewoners die de dienst uitmaken in hun nesten.

Hoveniers uit het Park
Jeanette van Zijdveld - de eerste professionele Nederlandse tuinarchitect
De hazelaar, die beide genders bij zich draagt

De vrouwen in het Park

In de slideshow hieronder zie je een aantal van de Parkvrouwen die vandaag de dag bijdragen aan het mooier maken van het Park. Daarna lees je het verhaal van Anne Mieke Backer, landschapsarchitect en auteur van onder andere 'Er stond een vrouw in de tuin', over de rol van vrouwen in de park- en tuinarchitectuur in de 19e eeuw. Een onderbelichte groep die wel degelijk een grote invloed heeft gehad op de ontwerpen en stijlen van vandaag.

Nederlandse vrouwen in de park- en tuinarchitectuur in de 19e eeuw

door Anne Mieke Backer

De tijd dat het Park werd aangelegd - de tweede helft van de negentiende eeuw - was voor vrouwen die ambitie hadden om landschapsontwerper of plantkundige te worden, beslist ongunstig. Om te beginnen waren vrouwen uitgesloten van de benodigde opleidingen. En verder moest de late landschapstijl, behalve over een vloeiend padenpatroon, gegolfde gazons en natuurlijk ogende vijvers, vooral beschikken over bijzondere boompartijen. Maar van dendrologische verenigingen mochten vrouwen evenmin lid worden. Bovendien hielden vrouwen vooral ook van bloemen.

De tuinjournaliste Geertruida Carelsen (die zichzelf ‘tuinierster’ noemde) schreef in 1902 over J.D. Zocher en zijn collega’s: ‘Tot de eenigszins gegronde verwijten, die men den Engelschen parkstijl placht te doen, behoorde dat hij arm was aan bloemen.’

Gelukkig hebben de perken ontworpen door Jacqueline van de Kloet daar tegenwoordig verandering in gebracht.

Jacqueline van der Kloet, van de bloembedden van Jacqueline in het Park
Geertruida Carelsen. Pseudoniem voor Amy de Leeuw (1843—1938)

Bloemen verzorgen in onhandige Victoriaanse kledij

Vrouwen werden in de negentiende eeuw geacht hun liefde voor bloemen en planten vooral binnenshuis te botvieren. De rijkere onder hen hadden het geluk over een eigen kas, wintertuin of serre te beschikken, waar ze - vaak samen met de tuinman - bloemen en planten konden opkweken.

Een enkeling ging zover om af en toe buiten in de tuin te willen werken, bijvoorbeeld het bewateren en snoeien van rozen, maar altijd van top tot teen gestoken in onhandige Victoriaanse kledij, die ook in ons land mode was. Gebukt staan, met het achterwerk omhoog, of geknield met de handen in de aarde was daarbij ongepast. Vrouwen die het minder breed hadden moesten zich op hun eenvoudige zolderkamers tevredenstellen met een ‘vensterbanktuin’.

Vrouw met de tuinman bezig in haar kas

Een gegoede burgervrouw moest in de negentiende eeuw voor alles elegant zijn
Eenvoudige burgervrouw met haar vensterbanktuin
Gelukkig is het nu wel gepast voor vrouwen om in comfortabele kleding gebukt te werken in het Park

Plattelandsvrouwen

Intussen onderhielden buiten de steden talloze plattelandsvrouwen wel een eigen tuin, dikwijls een moestuin met groente en fruitbomen. Hier werden ook bloemen gekweekt, die werden gebruikt op feestdagen, in de kerk of op de begraafplaats.

Tot die tijd bloeiden ze langs de randen van de moesbedden, dicht op elkaar, soms onderling fel contrasterend, volgens het begrip ‘boerenbont’. Al deze tuinen en tuintjes bij elkaar zorgden vroeger in het landschap voor een fleurig aanzicht van dorpen, stadsranden en boerderijen.

De kennis van het bloemkweken werd op het platteland mondeling overgedragen, voornamelijk langs vrouwelijke lijn, heel anders dan in het kwekersvak, waar mannen de regie hadden.

Plattelandsvrouwen gebruikten, in tegenstelling tot de kwekers, bloemplanten die winderhard waren en kleinbloemige klimrozen bijvoorbeeld, waarvan ze zaden, stekken en wortelstokken onderling ruilden en voortkweekten.

Plattelandsvrouwen in hun tuin

Vrouwen in de tuinarchitectuur

Hoewel er door de eeuwen heen altijd vrouwen zijn geweest die vanuit hun status grote landgoederen en buitenplaatsen hebben vormgegeven, begon op het gebied van de tuinarchitectuur de professionalisering van vrouwen pas aan het begin van de twintigste eeuw. Opmerkelijk genoeg waren het juist de bovengenoemde plattelandstuinen met hun vaste planten en kleinbloemige klimplanten die de eerste lichting vrouwelijke tuinarchitecten ter inspiratie dienden.

De eerste professionele Nederlandse vrouwelijke tuinarchitect

De eerste professionele tuinarchitect was Jeanette van Zijdveld, die zich rond 1900 in Laren vestigde en daar naam maakte met haar ‘cottagetuinen’ en begroeide stapelmuurtjes, waarvoor ze bij boerenvrouwen in de omgeving te rade ging.

Jeanette van Zijdveld (1875-1958)

Voorbeeld van een Nederlandse ‘cottagetuin’ met winterharde en zelf zaaiende bloemplanten zoals die door vrouwen op het platteland werden gebruikt.

Dit verhaal is geschreven door Anne Mieke Backer - beeldend kunstenaar, landschapsarchitect en auteur van onder andere 'Er stond een vrouw in de tuin' over de rol van vrouwen in het Nederlandse landschap'.

Ontdek meer verhalen uit het Park

Het Park is veel meer dan een groene oase; het is een plek vol geschiedenis, verhalen en herinneringen. We delen regelmatig verhalen waarin de rijke historie van het Park, monumentale bomen, kleurrijke bewoners en bijzondere gebeurtenissen samenkomen. Door deze verhalen leer je steeds meer zien en waarderen.

Benieuwd naar meer verhalen uit het Park? Of heb je zelf een mooie anekdote, foto’s of een archiefstuk om te delen? Neem een kijkje op onze pagina Historische Verhalen of mail ons jouw bijdrage!

Lees meer historische verhalen